Ad van Iterson: Norbert Elias en zijn Amsterdamse kring: verslag van een ooggetuige
Weinig denkers hebben zo’n grote invloed gehad op het denken over de samenleving als Norbert Elias. In zijn magnum Opus ‘Über den Prozess der Zivilisation’, analyseert de Duitse socioloog hoe de mens zich vanaf de middeleeuwen steeds meer begon te spiegelen aan de gedragsvormen van de (hof)elite. Elias wordt beschouwd als een van de invloedrijkste sociologen van de twintigste eeuw (Wikipedia). De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in Amsterdam. In 1984 was Ad van Iterson zes maanden lang zijn persoonlijk assistent. In zijn memoir ‘J.J. Viottastraat 13. Norbert Elias en zijn Amsterdamse kring.’ beschrijft hij deze periode. Het is een pakkende vertelling, waarin de schrijver verhaalt over zijn ervaringen van de eerste tot de laatste dag als assistent van deze hoogbejaarde socioloog. Ad van Iterson zal bij Podium Babel vertellen over zijn boek en voor belangstellenden is het, gesigneerd en wel, te koop. Uiteraard is er ook ruimte om van gedachten te wisselen over het werk en de betekenis van Elias.
Elias (1897-1990) is geboren in Breslau, Pruisen, maar vluchtte na de machtsovername van de nazi’s in 1933 naar Parijs en vervolgens naar Engeland. Zijn meesterwerk Über den Prozess der Zivilisation werd in 1939 gepubliceerd, maar zou hem pas dertig jaar later beroemd maken. Menno ter Braak las het boek en wijdde er een lovende beschouwing aan. Dankzij hem werd Elias’ werk in Nederland onder de aandacht gebracht. In 1969 gaf Elias wekelijks een lezing aan de Universiteit van Amsterdam, waar menig prominent intellectueel op afkwam. Professor Joop Goudsblom werd een enthousiast promotor van Elias’ werk. Hij bood hem de bovenwoning van zijn huis in de J.J. Viottastraat aan. Daar vervulde Ad van Iterson een half jaar de rol van assistent. Hij noteerde alles wat de slechtziende Elias hem dicteerde, maar ook wat hij vertelde over zijn bewogen leven en zijn visie op actuele kwesties. De werkkamer van Elias bevond zich recht boven de studeerkamer van Goudsblom, die op zijn bureau de buste van zijn leidsman had neergezet. Hun vader-zoonverhouding en de vrouwen in hun leven staan centraal in J.J. Viottastaat 13. Norbert Elias en zijn Amsterdamse kring.
Over de spreker:
Ad van Iterson (Maastricht, 1952) is socioloog en schrijver. Schrijver van verhalen, romans, recensies, toneel, gedichten, columns (tot nu toe ongeveer 2500 in De Limburger), gelegenheidsproza en wetenschappelijke artikelen. Als socioloog is hij gevormd in de Amsterdamse Goudsblom/Elias-school. Hij was redacteur van studentenweekblad Propria Cures (van 1979 tot 1982) en recensent van Vrij Nederland. In 1984 was hij een half jaar persoonlijk assistent van professor Norbert Elias. Over die tijd in de hoofdstad handelt zijn memoir J.J. Viottastraat 13. Norbert Elias en zijn Amsterdamse kring. Na zijn Amsterdamse periode kwam Van Iterson terug naar zijn geboortestad. Tot 2027 was hij werkzaam als hoofddocent Organisatiesociologie aan de faculteit Bedrijfskunde en Economie van de universiteit van Maastricht.
Typisch Van Iterson
Van Itersons boek is goed ontvangen. Ben van Melick, schrijver en criticus, noemt J.J. Viottastaat 13 ‘een typische Van Iterson-publicatie’. ‘In een a-chronologische verhaalsetting waar feit en beleving dicht bij elkaar liggen, vertelt Van Iterson over de geschiedenis van Elias, over zijn schrijverschap, doet hij op speelse manier uit de doeken wat sociologie is en waar diens befaamde ‘Zivilisationsprozess’ voor staat. In één adem portretteert hij relativerend-spottend die Amsterdamse progressieve inner circle rond de krakkemikkige Elias en strooit hij met vele persoonlijke intermezzi betreffend het personage Van Iterson zelf. Alles even informatief als onderhoudend’. Van Melick noemt Van Iterson als een ‘sociologisch schrijver’: hij brengt sociologie (participerende observatie) en literatuur bij elkaar. Een bijzondere literaire beleving.
